Druk nr 148 S

25 marca 1999 r.

SENAT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

IV KADENCJA

SPRAWOZDANIE

KOMISJI USTAWODAWCZEJ

oraz

KOMISJI SPRAW EMIGRACJI I POLAKÓW ZA GRANICĄ

o projekcie ustawy o repatriacji (druk nr 148)

Senat na 25. posiedzeniu w dniu 16 grudnia 1998 r. - zgodnie z art. 63a ust. 1 Regulaminu Senatu - skierował powyższy projekt ustawy do Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą.

Komisje, na wspólnych posiedzeniach w dniach 16 i 17 marca 1999 r. - po rozpatrzeniu przedstawionego projektu ustawy oraz zgłoszonego w trakcie debaty wniosku senatora Stanisława Cieśli o wprowadzenie poprawki do projektu ustawy:

i wnoszą o przyjęcie jednolitego, załączonego projektu ustawy wraz z projektem uchwały w sprawie wniesienia do Sejmu tego projektu ustawy.

Jednocześnie komisje przedstawiają zgłoszone na posiedzeniu połączonych komisji wnioski senatorów, które nie zostały przyjęte przez te komisje:

1) wniosek senator Doroty Simonides:

- w projekcie skreśla się użyte w różnych przypadkach wyrazy "narodowość polska lub";

2) wniosek senator Doroty Simonides :

- skreśla się art. 4;

3) wniosek senator Anny Boguckiej-Skowrońskiej, poparty przez mniejszość połączonych komisji:

- po art. 4 dodaje się art. 4a w brzmieniu:

"Art. 4a. 1. Dyplomy i świadectwa repatriantów uzyskane w krajach dotychczasowego zamieszkania uznaje się za równoważne z dyplomami i świadectwami polskimi, nawet jeżeli z krajami tymi nie zawarto umowy o wzajemnym uznawaniu dyplomów i świadectw.

2. Jeżeli wykonywanie zawodu wymaga wpisu do rejestru (listy), właściwy organ administracji państwowej lub samorządu zawodowego nie może odmówić wpisu repatrianta, jeżeli ma on odpowiednie kwalifikacje zawodowe, a wniosek o wpis zostanie złożony przed upływem dwóch lat od chwili przyjazdu do Rzeczpospolitej Polskiej (uzyskania uprawnień repatrianta).";

Uwaga! Przyjęcie wniosku nr 3 wyklucza głosowanie nad wnioskiem nr 4!

4) wniosek senator Janiny Sagatowskiej, poparty przez mniejszość połączonych komisji:

- po art. 4 dodaje się art. 4a w brzmieniu:

"Art. 4a. Dyplomy i świadectwa repatriantów uzyskane w krajach dotychczasowego zamieszkania mogą być na wniosek repatrianta uznane za równoważne z dyplomami i świadectwami polskimi na zasadach określonych w przepisach o systemie oświaty oraz o szkolnictwie wyższym.";

5) wniosek senator Doroty Simonides :

- skreśla się art. 5;

Uwaga! Przyjęcie wniosku nr 5 wyklucza głosowanie nad wnioskiem nr 6, 7, 8, 9, 10 i 11!

6) wniosek senatora Mariana Cichosza :

- art. 5 otrzymuje brzmienie:

"Art. 5. Repatriantom pragnącym nabyć gospodarstwo rolne wydziela się odpowiedni obszar gruntów wraz z budynkami z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa do bezpłatnego użytkowania na okres lat pięciu. Jeżeli grunty te będą należycie zagospodarowane, po upływie lat pięciu Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa przeniesie nieodpłatnie własność gruntów wraz z częściami składowymi na rzecz repatrianta.";

Uwaga! Przyjęcie wniosku nr 6 wyklucza głosowanie nad wnioskami nr 7, 8, 9 i 11!

7) wniosek senatora Stanisława Cieśli :

- w art. 5 w ust. 1 zdanie pierwsze otrzymuje brzmienie:

"Repatriantom przybywającym z terenów byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich może być udzielona niezbędna pomoc materialna.";

8) wniosek senatora Zbigniewa Kruszewskiego, poparty przez mniejszość połączonych komisji, :

- w art. 5 w ust. 1 pkt 1 i 2 otrzymują brzmienie:

"1) zapewnienia mieszkania na okres tymczasowy lub stały,

2) ułatwienia w zapewnieniu pracy; w przypadku niewypełnienia tego warunku przyznaje się zasiłek dla bezrobotnych,";

Uwaga! Przyjęcie wniosku nr 8 wyklucza głosowanie nad wnioskiem nr 9!

9) wniosek senatora Tadeusza Kopacza :

- w art. 5 w ust. 1 pkt 1 i 2 otrzymują brzmienie:

"1) w uzasadnionych przypadkach pomocy w uzyskaniu mieszkania,

2) zapewnienia środków na utrzymanie rodziny w ciągu pierwszych 12 miesięcy pobytu,";

10) wniosek senatora Zbigniewa Kruszewskiego:

- w art. 5 w ust. 2 wyrazy "wydziela się odpowiedni obszar gruntów wraz z budynkami" zastępuje się wyrazami "wydziela się średniej wielkości gospodarstwo rolne wraz z siedliskiem";

11) wniosek senatora Stanisława Marczuka, poparty przez mniejszość połączonych komisji:

- w art. 5 skreśla się ust. 4;

12) wniosek senator Doroty Simonides:

- skreśla się art. 6.

Zastępca Przewodniczącego

Przewodnicząca Komisji

Komisji Ustawodawczej

Spraw Emigracji i Polaków za Granicą

(-) Stanisław Gogacz

(-) Janina Sagatowska

p r o j e k t

U C H W A Ł A

SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia

w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o repatriacji

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o repatriacji.

Jednocześnie upoważnia senator Janinę Sagatowską do reprezentowania stanowiska Senatu w dalszych pracach nad projektem.

p r o j e k t

USTAWA

z dnia

o repatriacji

W celu realizacji zapisanego w art. 52 ust. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej prawa osób pochodzenia polskiego do osiedlenia się na stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanowi się, co następuje:

Art. 1.

1. Repatriantem jest zamieszkała na stałe za granicą osoba narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, która przybywa do Rzeczpospolitej Polskiej z zamiarem osiedlenia się na stałe.

2. Prawa repatrianta może uzyskać również osoba narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, mająca obywatelstwo obce, lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa, przebywająca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub na zamieszkanie na czas oznaczony, o których mowa w ustawie z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114 poz. 739, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1126), jeżeli oświadczy właściwemu organowi administracji, że zamierza osiedlić się w Rzeczpospolitej Polskiej na stałe.

Art. 2.

1. Jeżeli repatriant nie ma obywatelstwa polskiego, uzyskuje je z mocy prawa z chwilą przekroczenia granicy Rzeczpospolitej Polskiej.

2. Osoba, o której mowa w art. 1 ust. 2, uzyskuje obywatelstwo polskie z chwilą uprawomocnienia się decyzji stwierdzającej jej narodowość polską lub pochodzenie polskie oraz nabycie obywatelstwa polskiego w trybie niniejszej ustawy.

Art. 3.

Osoby, które mają uprawnienia repatrianta są w swych prawach i obowiązkach zrównane z obywatelami polskimi zamieszkałymi w kraju. Dotyczy to w szczególności:

1) zaliczenia do stażu pracy okresów pracy poza granicami kraju,

2) uwzględnienia przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy okresów pracy lub innych zdarzeń warunkujących prawo do emerytury lub renty, które miały miejsce poza granicami kraju,

3) uwzględnienia przy określaniu uprawnień w zakresie świadczeń dla bezrobotnych zdarzeń jakie miały miejsce poza granicami kraju przed przybyciem do Rzeczpospolitej Polskiej.

Art. 4.

1. Studentom i uczniom szkół średnich narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego przybywającym z Albanii, Bułgarii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czech, Estonii, Federacyjnej Republiki Jugosławii, Litwy, Łotwy, Republiki Macedonii, Słowacji, Słowenii, Węgier, Wspólnoty Niepodległych Państw, przysługują stypendia w wysokości wypłacanej stypendystom polskim. Jednakże powtarzanie roku bez utraty stypendium może nastąpić tylko raz. W miarę potrzeby studentom tym i uczniom zapewnia się naukę na studium wstępnym dla nauki języka polskiego i wyrównania różnic programowych na zasadach przewidzianych dla studentów-cudzoziemców.

2. Przyjęcia studentów i uczniów, o których mowa w ust. 1, przysługują w ramach limitów rocznych określanych, w drodze rozporządzenia, przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego.

Art. 5.

1. Repatriantom przybywającym z azjatyckich terenów byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich udziela się niezbędnej pomocy materialnej. Dotyczy to w szczególności:

1) zapewnienia mieszkania,

2) zapewnienia pracy,

3) nieodpłatnego przeszkolenia zawodowego oraz w zakresie doskonalenia języka polskiego,

4) zapomogi na zagospodarowanie się,

5) uprawnienia do bezpłatnego przejazdu i bezpłatnego przewozu mienia publicznymi środkami transportu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej od granicy państwa do miejsca osiedlenia.

2. Repatriantom pragnącym nabyć gospodarstwo rolne wydziela się odpowiedni obszar gruntów wraz z budynkami z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa do bezpłatnego użytkowania na okres lat pięciu. Jeżeli grunty te będą należycie zagospodarowane, po upływie lat pięciu Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa przeniesie nieodpłatnie własność gruntów wraz z częściami składowymi na rzecz repatrianta.

3. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb i zakres udzielania pomocy, o której mowa w ust. 1 i 2, jak również obowiązki wojewodów w tym względzie.

4. Rada Ministrów może rozciągnąć postanowienia niniejszego artykułu także na repatriantów przybywających z innych obszarów niż wymienione w ust. 1, jeżeli ich sytuacja materialna jest zbliżona do sytuacji repatriantów określonych w ust. 1.

Art. 6.

Dzieciom repatriantów zapewnia się przyjęcie na studia w szkołach wyższych publicznych lub na naukę w szkołach średnich publicznych bez egzaminów wstępnych.

Art. 7.

Współmałżonkom repatriantów nie będącym narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego udziela się zezwolenia na osiedlenie się. Nabycie przez nich obywatelstwa polskiego określają przepisy ustawy o obywatelstwie polskim.

Art. 8.

1. Stwierdzanie narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego osoby pragnącej osiedlić się na stałe w charakterze repatrianta należy do właściwości konsulów.

2. Stwierdzenie narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego osób, o których mowa w art. 1 ust. 2, należy do właściwości wojewody, na którego terenie działania osoby te przebywają.

  1. Konsul lub odpowiednio wojewoda, wydają repatriantom zaświadczenie o repatriacji.

Art. 9.

W ustawie z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128, Nr 41, poz. 255, Nr 63, poz. 403, Nr 93, poz. 569, Nr 107, poz. 692, Nr 121, poz. 770, Nr 123, poz. 776, z 1998 r. Nr 66, poz. 431, Nr 108, poz. 684, Nr 137, poz. 887, Nr 162, poz. 1112, 1118 i 1126) w art. 23 w ust. 1 w pkt 2 w lit. g) kropkę na końcu zastępuje się przecinkiem oraz dodaje się lit. h) w brzmieniu:

"h) był zatrudniony za granicą i przybył do Polski jako repatriant.".

Art. 10.

W ustawie z 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach (Dz.U. Nr 114, poz. 739, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1126) wprowadza się następujące zmiany:

1. w art. 79:

  1. w ust. 3 skreśla się wyrazy " , po uzyskaniu zgody Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji",

  2. w ust. 5 kropkę na końcu zastępuje się średnikiem i dodaje się wyrazy "nie dotyczy to odmowy udzielenia wizy repatriacyjnej od której służy odwołanie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.";

2. skreśla się art. 97.

Art. 11.

  1. Rada Ministrów w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia ustawy ustanowi Pełnomocnika Rządu do Spraw Repatriacji, zwanego dalej "Pełnomocnikiem".

  2. Do Pełnomocnika stosuje się przepisy art. 10 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz. U. Nr 106, poz. 492, Nr 156, poz. 775 i Nr 162, poz. 1126).

  3. Pełnomocnik podejmuje działania konieczne dla realizacji przepisów ustawy.

Art. 12.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

UZASADNIENIE

Po dłuższym okresie czasu, gdy przepisy o repatriacji były bądź martwe, bądź też przestały obowiązywać nastąpiło wznowienie akcji repatriacyjnej, do czego bodźcem stały się przyjazdy Polaków z Kazachstanu. Z czasem uzyskały one tymczasową podstawę prawną w postaci uchwały Rady Ministrów z dnia 14 maja 1996 r. W jej wykonaniu wydano instrukcję konsularną, która stwarzała tryb załatwiania spraw repatriacyjnych. Dalszym krokiem we właściwym kierunku była ustawa z 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach, która zawiera przepisy o wydawaniu wiz repatriacyjnych i reguluje niektóre problemy z zakresu przyznawania obywatelstwa polskiego, jednak z natury rzeczy są to regulacje cząstkowe, luźno zresztą wiążące się z zasadniczym trzonem ustawy.

Jednocześnie pierwsze, jak dotąd indywidualne, przyjazdy repatriantów pozwoliły na zebranie doświadczeń, które wykazały, że szereg zagadnień o dużej doniosłości praktycznej pozostaje poza regulacją prawną, lub - co gorsza - jest uregulowanych niewłaściwie. Stąd powstała koncepcja nowej regulacji prawnej.

Projekt ustawy określa szerzej niż dotąd pojęcie repatrianta. Przede wszystkim nie łączy tego z pojęciem cudzoziemca. W warunkach częstego zjawiska podwójnego obywatelstwa, wypadków braku jakiegokolwiek obywatelstwa, długotrwałego zamieszkiwania poza granicami kraju obywateli polskich (nieraz od kilku pokoleń) repatriację należy ujmować szerzej, odnosząc ją do przeniesienia się do kraju osób narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego celem osiedlenia się w Rzeczpospolitej Polskiej na stałe. Punktem wyjścia do takiego ujęcia zagadnienia jest art. 52 ust. 5 Konstytucji, który prawo powrotu do kraju nie wiąże ze sprawą jakiegokolwiek obywatelstwa.

Wspomniane prawo powrotu jest uzależnione tylko od przesłanki narodowości względnie pochodzenia polskiego i od woli osoby zainteresowanej. Należało więc odejść od tych przepisów, które wydanie wizy repatriacyjnej uzależniają od swobodnego, niezaskarżalnego uznania administracji.

Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z bardzo zróżnicowanej sytuacji repatriantów. Wszyscy oni winni mieć prawo do powrotu, do świadczeń socjalnych na równi z obywatelami polskimi zamieszkałymi w kraju, do wykonywania zawodu zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, wreszcie do swobodnego dostępu ich dzieci do kształcenia na wszystkich szczeblach nauczania, z uwzględnieniem specyficznej sytuacji, w jakiej znajdują się dzieci i młodzież wychowani w obcym środowisku. Ze względu na zasadę równych szans dzieci i młodzież pochodząca ze Wschodu winna korzystać czasowo z preferencji w zakresie pomocy stypendialnej.

Szczególne prawa winno się przyznać repatriantom z Kazachstanu i innych obszarów azjatyckich. Znaleźli się oni w trudnej sytuacji ekonomicznej i społecznej, a jednocześnie mamy w stosunku do nich szczególny obowiązek solidarności wobec faktu, że w ogromnej większości są to osoby deportowane w okresie stalinowskiego terroru lub ich potomkowie, którzy przez szereg dziesiątków lat żyli w warunkach ucisku. Zasługują oni na udzielenie im pomocy w rozszerzonym zakresie ułatwiającym im adaptację w nowym środowisku.

Szacuje się, że z ok. 100000 osób pochodzenia polskiego zamieszkujących Kazachstan i inne republiki środkowo-azjatyckie ok. 50000 zechce przyjechać do Rzeczpospolitej Polskiej. Przewiduje się, że większość z nich przesiedli się do Rzeczpospolitej Polskiej w okresie trzyletnim. Na ten cel przewiduje się wydatkowanie z budżetu państwa 900 mln zł, w trzech równych ratach rocznych.