Prof. dr hab. Piotr Winczorek

Pierwszy z tych przepisów, dodany art. 5a, byłby w istocie niepotrzebny, gdyby w sposób rozsądny podejść do następstw uchwały Sejmu dotyczącej wyrażenia zgody na uchylenie immunitetu poselskiego danej osoby, a także wyrażenia zgody na pozbawienia jej ochrony przed zatrzymaniem i aresztowaniem w związku z pojawieniem się uprawdopodobnionego zarzutu popełnienia poważnego przestępstwa. Podstawy prawnej dla tego rodzaju decyzji dostarcza art. 105 ust. 2 i 5 Konstytucji RP. Jeśli Sejm wyraża zgodę na aresztowanie posła, to tym samym przyjmuje do wiadomości, iż dokonane w ten sposób czasowe pozbawienie go wolności uniemożliwia mu wykonywanie wielu czynności, które mógł on wykonywać w okresie poprzedzającym to aresztowanie. Do tych czynności zaliczyć trzeba również te, które składają się na wykonywanie posiadanego mandatu. Sytuacja jest tu analogiczna do tej, w jakiej znajduje się np. pracownik, który na skutek aresztowania i pozbawienia wolności nie może świadczyć pracy na rzecz swojego pracodawcy. Aresztowanie nie musi prowadzić do ustania stosunku pracy między pracownikiem a pracodawcą, ale stwarza przeszkodę w wykonywaniu czynności, które składają się na wykonywaną przez pracownika pracę.

Rozumiem jednak, że argument taki może być niewystarczający. Dlatego też Sejm decyduje się na uzupełnienie ustawy z dnia 9.05.1996 r. (z późniejszymi zmianami) o art. 5a w brzmieniu: Poseł lub senator w czasie pozbawienia wolności nie wykonuje praw i obowiązków wynikających z niniejszej ustawy. Przepis ten dotyczy nie tylko sytuacji, w jakiej znalazł się poseł (senator) tymczasowo aresztowany, ale także skazany na karę bezwzględnego pozbawienia wolności. W tym ostatnim przypadku, niemożność wykonywania praw i obowiązków wynikających z piastowanego mandatu jest jeszcze bardziej oczywista niż w przypadku tymczasowego aresztowania. Przepis ten jednocześnie zwalnia posła (senatora) z obowiązku wykonywania tych czynności, które składają się na aktywne pełnienie roli deputowanego do parlamentu. Postanowienie art. 5a można zatem potraktować dodatkowo (zwłaszcza na tle postanowienia art. 5 i art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 9.05.1996 r.), jako dostarczające usprawiedliwienia niewykonywania przez parlamentarzystę, przewidzianych konstytucją i ustawami, czynności związanych z jego funkcją publiczną.

b) czynne uczestnictwo w pracach Sejmu lub Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego, a także jego organów (art. 3, art. 13 ust. 1);

d) uczestnictwo (posłów) w rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu (art. 14 ust. 1 pkt 5);

Zdecydowana większość obowiązków i praw należących do posła lub senatora może być wykonywana jedynie w warunkach pełnej swobody osobistej. Pozbawienie wolności uniemożliwia np. uczestnictwo w posiedzeniach Sejmu, Senatu oraz ich organów (np. komisji sejmowych i senackich), bezpośrednie i częste kontakty z wyborcami, z organami władzy publicznej i ich przedstawicielami. Trudno też założyć, że podejmując decyzję o wyrażeniu zgody na aresztowanie posła lub senatora, a także na uchylenie im immunitetu, które jest warunkiem sine qua non ewentualnego skazania takiej osoby na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, Sejm lub Senat przyjął, że osoba aresztowana lub skazana może opuszczać miejsce odosobnienia na własne życzenie w powołaniu się na konieczność realizacji uprawnień i obowiązków kształtujących obraz wykonywanego mandatu parlamentarnego. Gdyby bowiem takie założenie przyjąć, to aresztowanie i skazanie nie osiągnęłoby najprawdopodobniej swego celu. Takie postępowanie z aresztowanym lub skazanym parlamentarzystą wprowadzałoby też nierówność w kręgu osób aresztowanych lub skazanych.

Niektóre czynności, których podejmowanie należy do obowiązków lub uprawnień posła, mogłyby być, prawdopodobnie, wykonywane w warunkach pozbawienia wolności (np. wnoszenie interpelacji; por. art. 14 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 9.05.1996 r.), ponieważ nie wymagają opuszczenia przez niego miejsca odosobnienia. Postanowienia proponowanego art. 5a nie tylko usprawiedliwia daną osobę, gdy obowiązków i uprawnień tych nie wykonuje, lecz zarazem, jak sądzę, czyni związane z nimi czynności bezskutecznymi. Kiedy jednak podstawowy obowiązek i uprawnienie posła (senatora) nie może być realizowany (por. art. 3), to zwolnienie z realizowania pozostałych wydaje mi się dopuszczalne.

Na mocy art. 23 ustawy z dnia 9.05.1996 r. posłowie i senatorowie tworzą biura poselskie, senatorskie i poselsko-senatorskie w celu obsługi swojej działalności w terenie. Jest rzeczą oczywistą, że poseł (senator) aresztowany, a zwłaszcza skazany na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, nie może wykonywać praw i obowiązków związanych z funkcjonowaniem tych biur (por. art. 23 ust. 3-5 oraz 10) i odpowiadać za to funkcjonowanie. Dlatego postanowienie zawarte w dodatkowym ust. 10a, który zostaje prowadzony do art. 23, wydaje się uzasadnione.

Proponowane zmiany ustawodawcze powinny, moim zdaniem, w sposób bardziej precyzyjny odnosić się do uprawnienia wynikającego z art. 25 i nast. ustawy z dnia 9.05.1996 r. Chodzi tu o uposażenie poselskie (senatorskie). Nie jest całkiem jasne, czy zawarty w proponowanym art. 5a ustawy zwrot nie wykonuje praw (...) wynikających z niniejszej ustawy obejmuje też prawo pozbawionego wolności parlamentarzysty do otrzymywania, na niezmienionych warunkach, uposażenia poselskiego (senatorskiego).

Możliwe są tu dwie interpretacje. Pierwsza, która zakłada, że określenie praw, które "wynikają z niniejszej ustawy odnosi się też do prawa otrzymywania uposażenia (por. zwrot z art. 25 ust. 1: przysługuje uposażenie); a zatem uposażenie takie nie przysługuje (w całości). Druga: która oparta jest na przeświadczeniu, że pojęcie prawa odnosi się tylko do tego, co jest zawarte w art. 3 oraz rozdziałach 3 i 4 ustawy z dnia 9.05.1996 r. zatytułowanych "Prawa i obowiązki posłów i senatorów w Sejmie i w Senacie" oraz "Inne prawa i obowiązki posłów i senatorów", w których o uposażeniach parlamentarzystów nie wspomina się. Ta kwestia uregulowana jest dopiero w rozdziale 5 pod tytułem "Warunki wykonywania mandatu".

Pozbawienie posła (senatora) wolności na skutek tymczasowego aresztowania lub skazania nie oznacza utraty mandatu, przynajmniej w dzisiejszym stanie prawnym. Oznacza jedynie niemożność czynnego jego wykonywania. Takie rozwiązanie nie narusza, moim zdaniem, postanowień Konstytucji RP, w tym zwłaszcza art. 106. Nie można skutecznie wykonywać mandatu, gdy nie korzysta się z pełnej wolności osobistej, a odebranie tej wolności jest wobec parlamentarzystów konstytucyjnie dopuszczalne. Ustawa może zatem wprowadzać zawieszenie praw i obowiązków związanych z wykonywaniem mandatu, gdy nie istnieją, wynikające z decyzji kompetentnych organów władzy publicznej, opartej na podstawach konstytucyjnych i ustawowych, warunki jego skutecznej realizacji.